دنیای امروز با سرعتی بی‌سابقه در حال تغییر است و کسب‌وکارها برای بقا و رشد، به ابزارهایی نیاز دارند که بتوانند آینده را پیش‌بینی کرده و بهترین تصمیم‌ها را با کمترین ریسک بگیرند. همزاد دیجیتال یکی از همین فناوری‌های تحول‌آفرین است که با ایجاد یک نسخه دیجیتالی هوشمند از فرآیندها، محصولات یا حتی کل سازمان، امکان آزمایش سناریوهای مختلف، شبیه‌سازی تغییرات و بهینه‌سازی تصمیمات را فراهم می‌کند. در این مقاله با مفهوم همزاد دیجیتال و مدل سازمانی آن (DTO)، کاربردها، مزایا، تفاوتش با شبیه‌سازی و نقش حیاتی آن در مدیریت فرآیندهای کسب‌وکار آشنا می‌شوید. اگر به دنبال درک عمیق‌تر از این فناوری و استفاده از آن برای ایجاد مزیت رقابتی هستید، این مطلب را از دست ندهید.
همزاد دیجیتال (دوقلوی دیجیتال) چیست؟
همزاد دیجیتال (Digital Twin) نسخه‌ای مجازی از یک شیء یا سیستم است که با هدف بازتاب دقیق ویژگی‌های آن طراحی شده و در طول چرخه حیات، با داده‌های زمان واقعی به‌روزرسانی می‌شود. این فناوری با بهره‌گیری از شبیه‌سازی، یادگیری ماشینی و استدلال، فرآیند تصمیم‌گیری را بهبود می‌بخشد. ایده آن نخستین بار در سال ۱۹۹۱ مطرح شد، در سال ۲۰۰۲ به حوزه تولید راه یافت و نهایتاً ناسا در سال ۲۰۱۰ این اصطلاح را به‌طور رسمی معرفی کرد.
در سال ۲۰۲۰، ارزش بازار جهانی همزاد دیجیتال حدود ۳ میلیارد دلار برآورد شد و پیش‌بینی می‌شود که این رقم تا سال ۲۰۲۷ به حدود ۷۳٫۵ میلیارد دلار افزایش یابد.
همزاد دیجیتال سازمان (DTO) چیست؟
همزاد دیجیتال سازمان (Digital Twin of an Organization – DTO) یک مدل دیجیتالی پویا و زنده از فرآیندها، منابع، داده‌ها و عملکرد واقعی یک سازمان است که به‌طور مداوم با داده‌های زمان واقعی به‌روزرسانی می‌شود. این مدل به مدیران و تصمیم‌گیران کمک می‌کند تا با مشاهده دقیق عملکرد سازمان در یک محیط مجازی، فرآیندها را تحلیل کرده و تصمیمات بهینه‌تری اتخاذ کنند. این رویکرد تنها یک شبیه‌سازی ساده نیست؛ بلکه نسخه‌ای هوشمند است که با سیستم‌های عملیاتی و داده‌های واقعی در ارتباط بوده، تغییرات را رصد می‌کند و می‌تواند سناریوهای «چه می‌شود اگر» را برای پیش‌بینی آینده اجرا کند. با استفاده از آن، سازمان قادر خواهد بود بدون ریسک تغییرات واقعی، فرآیندها را آزمایش کرده و بهترین مسیر را برای رشد و بهبود انتخاب نماید.
چرا به همزاد دیجیتال سازمان نیاز داریم؟
در دنیای رقابتی امروز، سرعت تغییرات در بازار و فناوری آن‌قدر بالاست که تصمیم‌گیری بدون ابزارهای پیش‌بینی و تحلیل دقیق می‌تواند پرخطر و پرهزینه باشد. همزاد دیجیتال سازمان (DTO) این امکان را فراهم می‌کند که قبل از اجرای هر تغییر واقعی، اثرات آن در یک فضای مجازی شبیه‌سازی و بررسی شود. این رویکرد باعث کاهش ریسک شکست، کم شدن هزینه‌های آزمون و خطا و اتخاذ تصمیمات مبتنی بر داده‌های واقعی و تحلیل‌های پیش‌بینی‌شده می‌شود. همچنین، با شناسایی روندهای پنهان، گلوگاه‌ها و فرصت‌های بهبود، می‌توان استراتژی‌های تحول دیجیتال را با اطمینان بیشتری پیاده‌سازی کرد و یک «آزمایشگاه مجازی» برای بهینه‌سازی و نوآوری در کسب‌وکار ایجاد نمود.
کاربرد همزاد دیجیتال در مدیریت فرایندهای کسب و کار
مفهوم همزاد دیجیتال سازمان (DTO) نخستین بار در سال ۲۰۱۸ توسط شرکت گارتنر معرفی شد و از همان زمان به عنوان نقطه آغاز پیوند میان مدیریت فرایندهای کسب‌وکار و فناوری‌های نوین شناخته شد. این هم‌افزایی به سازمان‌ها امکان داد تا فرآیندهای خود را نه تنها تحلیل کنند، بلکه در یک محیط مجازی دقیق و پویا، آزمایش و بهینه‌سازی نمایند. این مدل مجازی هوشمند شامل داده‌هایی از عملکرد گذشته، اهداف تجاری، مدل‌های کسب‌وکار، شاخص‌های کلیدی عملکرد (KPI)، کیفیت محصولات و نیازهای مشتریان است که به‌طور مداوم با اطلاعات زمان واقعی به‌روزرسانی می‌شود.
آنچه همزاد هوشمند سازمان را از روش‌های سنتی متمایز می‌کند، توانایی انجام تحلیل سناریوهای “چه می‌شود اگر…” است. این تحلیل‌ها به مدیران امکان می‌دهد قبل از اعمال تغییرات واقعی، اثرات احتمالی تغییر شاخص‌ها، منابع یا روش‌های کاری را بررسی کنند.
کاربردهای اصلی همزاد دیجیتال در مدیریت فرایند کسب و کار را می‌توان در سه مرحله کلیدی خلاصه کرد:
- طراحی و مدل‌سازی فرآیندها
در مراحل اولیه، دوقلوی دیجیتال به ارزیابی امکان‌سنجی فرآیندهای جدید و تحلیل گردش‌کارهای موجود کمک می‌کند. این فناوری با شبیه‌سازی فرآیندها، تصویری شفاف از وضعیت مطلوب و واقعی ارائه می‌دهد و امکان تست سناریوهای مختلف را قبل از پیاده‌سازی فراهم می‌سازد. این مرحله به‌ویژه برای سازمان‌هایی که به دنبال کاهش خطا و هزینه‌های اجرایی هستند، ارزش بالایی دارد.
با بهره‌گیری از همزاد دیجیتال، فرآیندها قادر خواهند بود به کمک پلتفرم‌های کم‌کد یا بدون‌کد به نمونه‌های اولیه دیجیتال تبدیل شوند. این رویکرد به صاحبان فرآیند امکان می‌دهد نسخه‌های مختلف گردش‌کار را ارزیابی کرده و بهترین گزینه را برای اجرا برگزینند، در حالی که با پایش مستمر عملکرد، زمینه ایجاد تغییرات سریع و هوشمندانه نیز فراهم می‌شود.
- فرآیندکاوی و بهینه‌سازی مداوم
ترکیب فناوری فرآیندکاوی با دوقلوی دیجیتال، قدرت تحلیل را به سطح بالاتری می‌برد. این ترکیب می‌تواند با جمع‌آوری و تحلیل داده‌های واقعی، تصویر زنده‌ای از فرآیندها ارائه دهد، گلوگاه‌ها را شناسایی کند و پیش‌بینی دقیقی از روند آینده ارائه دهد. این رویکرد باعث می‌شود فرآیندها همیشه در بهترین حالت ممکن عمل کنند.
در نهایت، کاربرد همزاد دیجیتال در مدیریت فرایندهای کسب و کار فقط به شبیه‌سازی ختم نمی‌شود؛ بلکه ابزاری استراتژیک برای پیش‌بینی، بهینه‌سازی و کاهش ریسک در تصمیم‌گیری‌های کلان سازمانی محسوب می‌شود.
مزایای همزاد دیجیتال در مدیریت فرایندهای کسب و کار
به کمک همزاد دیجیتال، صاحبان فرآیند می‌توانند نقش هر فرد در پیشبرد فعالیت‌ها را شناسایی کرده، نحوه تعامل افراد با سیستم‌ها و فرآیندها را بسنجند و توزیع وظایف در بخش‌های مختلف سازمان را درک کنند. اطلاعاتی که به‌صورت مداوم و در زمان واقعی ثبت و ذخیره می‌شوند، مبنای مدل‌سازی، انتخاب، اجرا و برنامه‌ریزی سناریوهای مختلف قرار می‌گیرند. بدیهی است که این فناوری با بهینه‌سازی در طول چرخه حیات فرآیندها، ارزش افزوده ایجاد می‌کند؛ اما نکته مهم این است که سازمان‌ها بدانند دقیقاً چه زمانی و به چه شیوه‌ای باید از آن بهره بگیرند.
- زمانی که یک سازمان قصد حرکت به سمت تحول دیجیتال را دارد.
- یک فرآیند خاص به تازگی طراحی می شود و نیاز به آزمون و خطا برای رسیدن به حالت بهینه وجود دارد.
- نیاز به بررسی احتمالات مختلف در یک فرآیند برای افزایش عملکرد وجود دارد.
- زمانی که نمونه‌های اولیه فرآیند قبل از پیاده‌سازی نیاز به آزمایش داشته باشند.
- فرآیندهای شکست خورده ای وجود دارد که باید با استفاده از داده‌های فرآیند واقعی تجزیه و تحلیل، ریشه‌یابی و بهینه‌سازی شوند.
به طور کلی تمام کسب‌وکارهایی که نیاز به تحلیل و نظارت فرآیند دارند، می‌توانند از DTO بهره ببرند، به‌ویژه کسب‌وکارهایی که از رویکردهای شبیه‌سازی برای بهبود محصولات، خدمات و فرآیندها استفاده می‌کنند به طور مثال برای شناسایی فرآیندهای قابل بهبود.
تفاوت شبیه سازی و همزاد دیجیتال
اگرچه مفاهیم شبیه‌سازی و همزاد دیجیتال هر دو از مدل‌های دیجیتالی برای تکرار فرآیندهای مختلف سیستم استفاده می‌کنند، با این وجود تفاوت‌هایی میان این دو وجود دارد:
- همزاد دیجیتال یک محیط مجازی پیشرفته است که امکان بررسی موجودیت‌های مختلف را در ابعادی گسترده‌تر نسبت به شبیه‌سازی فراهم می‌کند. تفاوت اصلی این فناوری با شبیه‌سازی‌های سنتی در مقیاس و دامنه کاربرد آن است؛ در حالی که شبیه‌سازی معمولاً تنها یک فرآیند مشخص را بررسی می‌کند، این رویکرد نوین قادر است هم‌زمان چندین فرآیند را با اجرای شبیه‌سازی‌های متنوع مطالعه و تحلیل کند.
- رویکرد شبیه‌سازی معمولاً از داشتن داده‌های زمان واقعی، سودی نمی‌برد. اما همزاد دیجیتال بر پایه یک جریان دوطرفه اطلاعات شکل می‌گیرد؛ ابتدا حسگرهای متصل به شیء، داده‌های مربوط را به واحد پردازش ارسال می‌کنند و سپس نتایج و تحلیل‌های به‌دست‌آمده دوباره با همان شیء اصلی به اشتراک گذاشته می‌شود.
- همزادهای دیجیتال با داشتن داده‌های بهتر و دائماً به روز شده مربوط به طیف گسترده ای از حوزه ها، همراه با قدرت محاسباتی افزوده که در یک محیط مجازی است، می‌توانند مسائل بیشتری را از نقطه نظرهای متنوعی نسبت به شبیه سازی های استاندارد مطالعه کنند.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
همزاد دیجیتال سازمان (DTO) تنها یک مدل شبیه‌سازی نیست، بلکه محیطی هوشمند و پویاست که به سازمان‌ها امکان می‌دهد فرآیندهای خود را در زمان واقعی مشاهده، آزمایش و بهینه‌سازی کنند. این فناوری با بهره‌گیری از داده‌های به‌روز و تحلیل‌های پیشرفته، سناریوهای مختلف را بدون ایجاد ریسک در عملیات واقعی اجرا می‌کند. تفاوت آن با شبیه‌سازی‌های سنتی در اتصال مستقیم به داده‌های زنده و ارائه بینش‌های چندبعدی نهفته است. در نهایت، هر سازمانی که به دنبال افزایش کارایی، کاهش هزینه‌ها و تصمیم‌گیری دقیق‌تر باشد، می‌تواند از این رویکرد نوآورانه برای تحول دیجیتال، نوآوری مستمر و رقابت مؤثر در بازارهای پویا استفاده کند.
